SLeM - Stichting Landschapstheater en Meer – maakt het alledaagse ongewoon en schept zo ruimte voor verbeelding en verwondering. SLeM onderzoekt hoe kunst een landschap kan vormen en vervormen. Door natuurkrachten, maar vooral ook door mensen en met mensen. Op deze wijze jaagt ze zowel culturele als sociale processen aan.
SleM opereert op het snijvlak van landschapsarchitectuur, locatietheater, beeldende kunst en film. Nieuwe tijdelijke landschappen krijgen vorm door de inbreng en de confrontatie van deze disciplines. Het alledaagse wordt verrijkt en vertraagd, opgeladen en vervreemd. Het landschap wordt een plek met een verhaal en een geheugen. Het publiek is deelnemer en toeschouwer tegelijk. Proces en resultaat zijn gelijkwaardig.

SLeM wordt geleid door landschapsarchitect-kunstenaar Bruno Doedens.

Oorsprong

Waar komt SLeM vandaan? Ineens manifesteert het zich overdonderend in 2005. Het lijkt of het er altijd al is geweest. Dat daar een geschiedenis van vallen en opstaan aan voorafging is niet zo bekent. Al vanaf 1996 wordt er onderzocht en uitgeprobeerd wat landschapstheater zou kunnen zijn en zou kunnen betekenen.

Landschapstheater volgens SLeM is een vorm van locatietheater, waarin het landschap tijdelijk beïnvloed, vervormd en van een andere betekenis kan worden voorzien.
Landschapstheater opereert op het grensvlak van de dagelijkse werkelijkheid. Voor een productie wordt een landschap gemaakt of vervormd en ten behoeve van het verschuiven van het perspectief vervreemd en opgeladen met theatrale en/of muzikale elementen. Het publiek kan daarbij deelnemer en toeschouwer tegelijk zijn. Door die samensmelting komt 'sociale energie' vrij die tot ongedachte uitkomsten kan leiden.

Aanvankelijk is er alleen het begrip, louter en alleen omdat een landschapsarchitect (Bruno Doedens, DS landschapsarchitecten) en een theatermaker (Frits Vogels, Griftheater) het idee hebben dat samenwerking iets zou kunnen opleveren. Daar gaat een toevallige ontmoeting aan vooraf, na een lezing in het Theater Instituut. Ja, wat is toeval?

vast te leggen op film. Door de steeds uitgestelde oplevering vormt het de rode draad door onze eerste verkenningen.

Eerste jaren

Achteraf kunnen we de periode van 1996 tot 2003 de aanloop tot SLeM noemen. Zullen de onverenigbaar lijkende tijdbelevingen (landschapsarchitectuur: ‘lange tijd’, theater: ‘comprimeerbare tijd’ en film: ‘manipuleerbare tijd’) dichter bij elkaar kunnen komen?

De periode tot 2003 kenmerkt zich door een aantal plannen die maar gedeeltelijk verwezenlijkt worden.

We doen aan verschillende prijsvragen mee: in 1996 doen we een voorstel voor een ijzeren landschap ‘Bosfabriek’ van vallende lantarenpalen op IJburg. Het project gaat niet door.

In 1998 wordt de door DS hernieuwde Kerkbrink in Hilversum weer in gebruik genomen. Bij de opening werken DS en Grif samen met film, sculptuur en bewegend licht.

In 1999 komt de eerste keer Terschellings Oerol in onze geschiedenis voor: Grif maakt de theatrale landschapsperformance 'Ontijtijd'.

In 2001 winnen DS en Grif een prijsvraag met het idee om van de aanleg van een bos een voorstelling te maken. Ook 'Bosoase' gaat niet door.

In 2002: Bruno doet Oerol het voorstel om langs het strand verhalen van de zee te vertellen op een theatrale wijze. Gaat niet door.

In 2003 eindigen de pioniersjaren: eindelijk wordt het Potsdamerplatzpark opgeleverd. Nog één keer DS en Grif samen. Een live performance en de première van de film over de transformatie van de plek maken een eind aan zeven jaar experimenteren.

Oerol en Meer

En dan in 2003 wordt de Stichting Landschapstheater en Meer, SLeM, opgericht.

Terschellings Oerol is een ideaal platform voor landschapstheater, dus voor SLeM. Bruno heeft een groots plan: een cirkel van een kilometer doorsnee met theatrale invulling. Te duur, te gecompliceerd, te laat, geen geld. Exit 'Kras in het bos'.

Bruno wordt ongeduldig. Er moet iets gebeuren. In 2005 heeft hij het idee om 7.500 pvc-buizen van 4 meter in het zand aan het strand te plaatsen. Het 'Dansendwoud' is na vier dagen af met behulp van het Oerol-publiek: de zwiepers deinen in wind en zee. Het wordt een doorslaand succes.

Het is de opmaat voor de viering van het 25-jarig bestaan van Oerol. Bruno komt in 2006 met het idee om 25 jaarringen uit te graven op het strand, om zo een tijdelijk landschap in het landschap te creëren van 400 meter doorsnee. De toeschouwers worden tot performers gebombardeerd, zodat ze publiek en speler tegelijk zijn. Foto's verschijnen in vele kranten en periodieken tot in de National Geographic.

Dat smaakte naar meer. In 2007 volgt 'Zomersprookjes', zeventig glazen reuzenschelpen met verhalen uit de zee van evenzoveel schrijvers, dichters en soundscape kunstenaars. Elke dag een nieuw landschap, waarin de onwetende luisteraars  medespelers zijn in het totaal.

Maar SLeM is niet alleen Oerol. In 2006 maken Bruno en Onno Brand een reis door West-Afrika waar installaties worden gemaakt van grote aantallen stokjes, samen met de plaatselijke bevolking, 'Afikado'. In 2007 maakt Zomersprookjes een tournee langs 13 Nederlandse kustplaatsen. En in 2008 ontwerpt Bruno het 'LangsteLenteLicht' langs en voor het 150-jarige Overijssels Kanaal.

Voor Oerol 2008, wordt het publiek van te voren gevraagd een gezegde te ontlenen aan het thema van dat jaar: ‘Tijd’. Een keuze uit de inzendingen wordt gelaserd in de 300 stalen silhouetten die achteruitlopend over het strand verplaatst moeten worden. In 2009 staat in de Oerol-krant "SLeM flikt 't weer!" Bijna 400 schilderijen bewegen op het strand in de wind. Niet voor niets 'Windnomaden' genoemd. Een kleurig landschap waar een even onwaarschijnlijke organisatie aan voorafging. Het project wordt uitverkoren om naar New York te reizen ter gelegenheid van het 400-jarig bestaan van de band New York en Nederland.

In 2010 wordt de grootste cirkel, 180 kilometer, binnen de grenzen van de provincie Overijssel met een grote Rode Bol rond geduwd, de O van Overijssel. In de twee jaar die volgen wordt een theatraal experiment van eb en vloed voor het Karavaan Festival Noord-Holland op de Hondsbossche en Pettemerzeewering uitgevoerd, Zeezien 2011 en Monstergolf 2012. Voor de expositie ‘Geheugenpaleis’, Nationaal Archief van Den-Haag in 2013, maakt SLeM van de oorkonde van de Paus (1179) een woorden landschap. SLeM creëert in datzelfde jaar, 2013, het ‘Oog van Ruigoord’, Havengebied in Amsterdam, symbool voor het anders kijken.

Pannenland is het SLeM project, Oerol 2013: 4000 Franse dakpannen in een strikt raster maken de duinvormingsprocessen van het eiland ervaarbaar. Het is het eerste project in het kader van ‘Culturele landschapsontwikkeling’. In 2014, is SLeM met het project ‘Wadland’ op Oerol. De kweldervormingsprocessen worden cultureel aangejaagd door wilgenstructuren in een ‘Mondriaan Labyrint’. Onderdeel van Vadehavsfestival in Blavand, Denemarken, wordt in 2014 het project ‘Woodland’ opgebouwd. Een landschap van 130000 prikkers op het strand, symbool voor de dans tussen natuur en cultuur. In 2015 treedt SLeM wederom op tijdens Oerol, ‘WaddenZwaaien’ zet het gehele waddengebied van Nederland, Duitsland en Denemarken op de kaart. 

Ambities

Tijdens al deze jaren is SLeM natuurlijk erg gegroeid: zowel artistiek als organisatorisch. In eerste instantie zaten wij als initiatiefnemers allemaal in het stichtingsbestuur. Voor subsidiënten is dat een ontoelaatbare figuur. Dus een raad van toezicht werd gekozen. Al in 2006 besluiten we dat Bruno als plannenmaker en trekker van SLeM artistiek leider wordt. Met als gevolg dat hij ook voor de financiering van de door hem aangedragen projecten zal zorgen. Behalve het gesubsidieerde Jaarringen ziet hij kans om alle projecten vanaf 2007 voor het grootste deel zichzelf te laten bedruipen door de verkoop van de objecten (de schelpen van Zomersprookjes, de silhouetten van Opdrift en de schilderijen van Windnomaden). Om SLeM heen is een vaste groep ontstaan die nagenoeg belangeloos het SLeM-team vormt. Zij doen mee omdat in het werk wordt gelooft en niet om er materieel beter van te worden. 

In de toekomst richt SLeM zich minder op Terschelling en Oerol. Door de grotere bekendheid van SLeM bereiken ons ook verzoeken om landschappen op te luisteren. Soms met oude projecten, voor zover mogelijk, en soms zijn de vragen inspiratie voor nieuwe projecten. Dat betekent dat bij de uitbreiding van de projecten Bruno niet meer alles alleen hoeft en kan trekken. Er kunnen dus andere projectleiders SLeM-projecten gaan initiëren. 

De grootste ambitie blijft de artistieke: 

Het is de kunst om het wezen van het landschap bloot te leggen. Door het te vervormen, door er gebeurtenissen in te laten plaatsvinden die het landschap beïnvloeden, blijvend of tijdelijk. SLeM stelt zich de opdracht het alledaagse onalledaags te maken, zij wil verwonderen en vervreemden. Door landschapstheater moeten de bezoekers met andere ‘ogen’ en andere ‘handen’ de omgeving ervaren. Juist door die vervreemding ontstaan nieuwe mentale landschappen, ruimten die worden verbonden met herinneringen. Het tijdelijke landschap verdwijnt, het wordt opgeruimd, weggespoeld, het verwaait. Maar de herinnering kent geen tijd, de landschappen bergen de herinneringen op. De korte tijd van het theater wordt lange tijd. Er ontstaat een nieuw gedroomd landschap, dat altijd weer kan worden opgeroepen. Het is een plek met een geheugen geworden (Gert Hage in Tijdelijke Landschappen, SLeM/Thieme, 2009).

Culturele Landschapsontwikkeling

‘Culturele landschapsontwikkeling’, een initiatief van Joop Mulder (Oerol) en Bruno Doedens (SLeM) strevend naar het stimuleren van een volgende stap in de natuur- en landschapsontwikkeling met als doel de landschapsvormende processen op theatrale wijze onder de aandacht te brengen door samenwerking van kunstenaars, wetenschappers, studenten, bewoners en bezoekers.

‘Culturele Landschapsontwikkeling’ ziet SLeM als een logische volgende stap in het omgaan met de zee, het landschap en de natuur, waarin Nederland al eeuwen voorop loopt. Na het technisch kunnen bouwen van kustverdedigingen, het vormgeven van nieuw land, van landschap, van natuur, wordt er een nieuwe culturele laag toegevoegd die door ‘verbeelding’ en ‘participatie’ voor de benodigde ‘maatschappelijke verankering’ kan zorgen. Door de betrokkenheid van de bewoners kan de relatie tussen de bewoner en het landschap opnieuw vorm en inhoud krijgen en kan draagvlak worden vergroot. Tevens kunnen de ecologische waarden worden versterkt en veiligheid doelstellingen worden verbetert.

De eerste SLeM projecten in het kader van Culturele Landschapsontwikkeling zijn: Pannenland in 2013 en Wadland in 2014. Zowel het begrip als de schoonheid van de dynamische processen die het Waddengebied en Terschelling continu vormen en vervormen worden in deze projecten vergroot. Zo worden duin en kwelder vormingsprocessen op culturele wijze beïnvloed en aangejaagd, zodat inspirerende landschappen ontstaan.